LE GARÇON ET DE L’AVEULE [AUTOR ANÓNIMO] (texto bilingüe traducido y dispuesto para la imprenta por Ricardo Redoli Morales), Universidad de Málaga (Publicado en Analecta Malacitana, XXI, 2, 1998, págs. 649-681)

 

NOTA PREVIA

 

    Hacia la segunda mitad del siglo XIII, un nuevo género teatral comienza su andadura por el floreciente contexto dramático francés: la farsa. Su aparición, tras una larga etapa de adaptación en la que aparece interpolada en las representaciones de diferentes piezas litúrgicas (epístolas, evangelios, secuencias y otros textos en prosa), alcanza gran aceptación popular por su tipismo y frescura.

    El término, que proviene del latín farcire (rellenar), parece ser el mismo que, en el arte culinario se identifica con la mezcla [1] o pasta utilizada para rellenar un ave, una tarta o una empanada. En este sentido, acudiendo a su acepción más primitiva, vendría a ser un «cómico relleno» [2], embutido en los intermedios de las representaciones dramáticas por excelencia, los mystères y las moralités. No obstante, sea cual fuere el origen del vocablo, lo cierto es que la farsa representa la forma más primitiva de comedia de intriga (o de costumbres) tan celebrada a partir del siglo XV y que, con el tiempo, evolucionará hasta convertirse en la genuina comedia francesa de carácter.

    El género, que en su manifestación más genuina aparece identificado con los recitativos de determinadas fiestas religiosas (épîtres farcies), encuentra su expresión más burlesca en la «Fête des Fous» [3] celebración en la que —dentro de la propia iglesia— se parodiaban los ritos del oficio sacro y algunas vidas de santos de ficción [4]. Pero las verdaderas fuentes de inspiración de temas y personajes de este género hay que buscarlas en el cuento medieval y en el «fabliau»:

    [La farce] elle se réduit le plus souvent à peu de chose, développant en quelques centaines de vers une scène de la vie courante, où se retrouve l’esprit des moralistes et des conteurs tous plus ou moins héritiers des fabliaux. Les personnages sont de milieu modeste, petits bourgeois étriqués, marchands stupides ou retors, épouses revêches ou infidèles, galants cyniques, fripons de tout grade et de toute envergure, évoluant dans leur cadre familier [5],

e incluso en la propia tradición de la que, mediante la observación de tipos y costumbres, la farsa construye su propia trama y contenidos, si bien en ocasiones, contará con personajes alegóricos entre sus protagonistas.

    De un total aproximado de ciento cincuenta, esta que hoy presentamos bajo el título castellano de El muchacho y el ciego (Le garçon et l’aveugle) [6], es casi con toda seguridad la más antigua farsa francesa llegada hasta nosotros. Procedente y escrita en territorio de Flandes entre 1266 y 1282 [7], la pieza es contemporánea de otras entre las que destacan la de Maître Pathelin [8], Le Pâté et la Tarte y Le Cuvier.

    Su anónimo autor, posiblemente un juglar errante del nordeste francés, sitúa la acción en la ciudad belga de Tournai [9], a la sazón villa picarda. «L’esprit picard», lo picardo; ¿no es caso aplicable el calificativo castellano «picaresca» a esta obrita, similar en su estructura al que habremos de considerar paradigma universal de un tipo de narración novelada? Creemos que sí, y nos apoyamos en que es ésta la primera vez en la que se saca a la luz la relación entre un ciego y su lazarillo, circunstancia y situaciones que serán retomadas posteriormente por alguna novela maestra del género.

    Ante esta obrita que, como a través de un ventanuco, nos acerca a una de las primeras manifestaciones del teatro profano en Francia, el lector de hoy —sabedor ya de que la pieza habría sido concebida para ser representada en los entreactos de algún drama religioso de gran envergadura— podría llegar a formularse la siguiente pregunta: ¿cómo armonizaba la representación de semejante «desacierto» con la fervorosa manifestación de una obra ejemplarizante? Es muy posible que la respuesta se encuentre en un hipotético origen bíblico de este tipo de escenas, que luego abundarán a lo largo de más de dos siglos. Esto nos llevaría a admitir que el maridaje de lo sacro con lo profano en este tipo de representaciones, se aceptaba y toleraba por contener en sí un mensaje edificante.

    En el texto, cuya única copia manuscrita [10] se encuentra a continuación de los cuadernillos que contienen un Roman d’Alexandre y la Vengeance de la mort d’Alexandre de Gui de Cambrai, alternan versos de ocho y de seis sílabas en un tipo de estrofa muy frecuente en la época en el que la estructura versal responde al triple esquema: a b a b b c c b / d b d b b e e b // f b f b b g g b, en donde b presenta la rima común al conjunto.

    Para la versión al castellano me he servido de nuestro propio octosílabo por lo que la farsa adquiere el carácter de un romance al uso, algo que no desentona ni con la ordenación original de la obra ni con el instrumento «poético» de que se vale el autor para trasmitir su mensaje. He restablecido entre corchetes algunas palabras que me han permitido completar la medida de algunos versos con lo que, a mi entender, se consigue la rima adecuada y una sonoridad más armónica y flexible. Los Heanet, Hannot, Jehannet... del original han recibido similar trato en nuetra traducción, aunque a veces, por razones de medida, he preferido un diminutivo a otro e incluso el propio nombre en su designación natural.

    He aquí, pues, la farsa —cuento o fábula si se quiere— de El muchacho y el ciego, en la versión más original [11] de una patraña que, a lo largo de varios siglos, habrá de ser motivo de recreación en diversas literaturas.

 

NOTAS

[1] En su acepción lingüística, el término podría ser sinónimo de «mezcla» de dialectos vernáculos franceses.

[2] La farsa representaría, así, un breve plato que se intercala entre la comida o menú principal. Posteriormente, a pesar de que la farsas llegarán a formar un género teatral autónomo, y serán representadas independientemente, seguirán conservando su nombre originario.

[3] La «Fiesta de los Locos», también llamada «de los Inocentes», se celebraba en el mes de diciembre, entre San Esteban y el día de los Inocentes. Era habitual llevar un asno al coro de la iglesia. Los rebuznos del animal y toda una gama de grotescos cantos «humanos» reemplazaban por unos días a los cantos litúrgicos. Finalmente, Carlos VII suprimiría en 1445 este tipo de representaciones burlescas.

[4] Dentro de un género que alcanzó gran popularidad, el sermon joyeux, se parodia la elocuencia religiosa mediante panegíricos que tienen como protagonistas a santos de pura invención: saint Hareng (San Arenque), saint Jambon (San Jamón), saint Lard (Santo Tocino), sainte Andouille (Santa Morcilla).

[5] R. Bossuat, Le Moyen Age, Del Duca Éditeur, París, 1962, pág. 300.

[6] La pieza carece de título; la reconstrucción se hace a partir de su explicit.

[7] Por una alusión de tipo histórico (verso 83), la redacción de la obra se enmarca en el reinado de Carlos de Anjou, hermano de Luis IX (San Luis, rey de Francia) que accede al trono de Nápoles en 1265 y será rey de Sicilia entre enero de 1266 y marzo de 1282 (Vísperas Sicilianas).

[8] De esta pequeña obra de arte del teatro profano existe en castellano una acertadísima traducción a cargo de Miguel Ángel García Peinado (Maître Pathelin y otras farsas medievales, Cátedra, Madrid, 1986).

[9] Así se deja ver en los versos 29-30: « Pour mi pourmener sans mesfaire / aval la cité de Tournay».

[10] Manuscrito francés del fondo de la Bibliothèque Nationale, nº 24366.

[11] Edición: Le garçon et l’aveugle, jeu du XIII siècle (ed. de Mario Roques), Champion, París, 1909.

 

LE GARÇON ET DE L’AVEULE

LI AVEULES

 

 

 

4

 

 

 

8

 

 

 

 

12

 

 

 

16

Faites nous bien, seingnor baron,

que Diex li fius Marie

vous meche tous en sa maison

et en sa compaignie !

Veoir ne vous puis mie

pour moi voie Jesus Cris,

et tous chiax mete en paradis

ki me feront aïe !

 

A ! mere Dieu, sainte Marie,

souveraine, quele eure est il ?

Je n’ot nului ; trop me tieng vill

que je n’ai au mains un garchon

qui me remenast en maison :

car, s’il ne savoit bien canter,

si saroit il dou pain rouver

et moi mener as grans osteus.

 

OR PAROLE LI GARÇONS

(à part)

E ! las, con je suis disiteus !

        (il aperçoit l’aveugle)

Il ne me faut plus nule rien.

 

OR PAROLE LI GARÇONS

(à l’aveugle)

 

20

Sire, vous n’alés mie bien :

vous querrés ja en cest celier.

 

EL MUCHACHO Y EL CIEGO

        EL CIEGO

 

 

 

4

 

 

 

8

 

 

 

 

12

 

 

 

16

Valednos, nobles señores,

que Dios, hijo de María,

os acoja en su morada

y en su santa compañía.

Que si yo no puedo veros

os ve por mí Jesucristo [1],

que a todo aquel que me ayude

conducirá al Paraíso.

 

María, Madre de Dios,

mi reina, ¿qué hora será?

No oigo a nadie; pobre soy

pues no tengo lazarillo

que me lleve hasta mi hogar;

que, aunque cantar no supiera

sabría pedir buen pan

y llevarme a las mansiones.

       

EL MUCHACHO

(aparte)

¡Pobre de mí, miserable!

            (ahora ve al ciego)

Tengo todo cuanto quiero.

 

EL MUCHACHO

(al ciego)

 

20

Señor, no vayáis así

o caeréis en ese foso.

 

OR PAROLE LI AVEULES

A ! mere Dieu, veuillié me aidier !

Ki es ce qui si bien m’avoie ?

 

OR PAROLE LI GARÇONS

 

24

Preudons, se Jhesus me doint joie,

çou est uns povres triquemers.

 

OR PAROLE LI AVEULES

Pour Dieu, je croi qu’il soit mout bers.

Viengne avant ! a lui veull parler.

 

OR PAROLE LI GARÇON

Ves me chi.

    

LI AVEULES

Tu veus tu louer ?

 

LI GARÇONS

28 Sire, a quoi seroi che faire ?

 

EL CIEGO

¡Madre de Dios! Asistidme.

¿Quién se preocupa por mí?

   

EL MUCHACHO

 

24

¡Jesús me dé la alegría!

Soy, señor, un pobre diablo.

 

EL CIEGO

¡Dios!, parece buen muchacho.

Que venga aquí, que he de hablarle.

   

EL MUCHACHO

Aquí estoy.

 

EL CIEGO

¿Quieres trabajo?

 

EL MUCHACHO

28 Señor ¿qué habría de hacer?

 

 

OR PAROLE LI AVEULES

 

 

 

32

Pour mi pourmener sans mesfaire

aval la cité de Tournay :

tu prieras, je canterai ;

s’arons assés argent et pain.

 

LI  GARÇONS

 

 

 

 

 

36

Hé ! par la panche saint Gillain,

bien me cuidiés ore foubert ;

mais je vous di bien en apert

k’un escuçon le jour aray

de tant k’avoeques vous iray,

et si n’en lairai nule cose.

 

LI AVEULES

Biaus dous amis, car ne me chose !

Coument t’apel’on ?

 

LI GARÇONS

40 Jehannet

 

LI AVEULES

 

 

 

44

Jehannet, tes cors ait dehait,

se te ne l’aras volentiers :

se de mon mestiers es maniers,

grans riches hom en devenras.

 

EL CIEGO

 

 

 

32

Conducirme sin desdoro

por la ciudad de Tournai:

tú pidiendo, yo cantando

pan y dinero obtendremos.

 

EL MUCHACHO

 

36

¡Por San Gil y por su vientre:

me tomáis por un simplón!

Pero, os digo claramente

que un escudo quiero al día

el tiempo que esté con vos,

y nada os rebajaré.

 

EL CIEGO

No te enfades, buen amigo.

¿Cómo te llamas?

   

EL MUCHACHO

40 Juanito.

 

EL CIEGO

 

 

 

44

Juanito, maldito seas,

si no lo consigues fácil,

que, si en mi oficio eres hábil,

hombre muy rico serás.

 

LI GARÇONS

 

48

Alons ! je ne m’esmaie pas

d’estre grans maistres temprement :

je prierai Diex griés tourment

envoit tous chiax k’au povre aveule

feront nes une bone seule,

car il l’aroient bien perdu.

 

LI AVEULES

 

52

Biax dous Jehanet, que dis tu ?

tu me fais au cuer trop grant ire.

 

LI GARÇONS

 

 

 

56

Ne vous en caille, biaus dous sire :

c’est pour ces vilains decevoir.

Cantés, je vous aiderai voir,

et cascuns dou pain nous donra.

 

OR CANTENT ENSANLE

 

 

 

60

 

 

 

64

Mere Dieu, qui vous servira,

joie a toute sa vie ;

mout bon guerredon en ara,

car en vo compaignie

sera, dame jolie.

Pour tous mes bienfaiteurs vous proi

et pour ciaus qui le fill le roi

servent sans vilonie.

 

EL MUCHACHO

 

 

 

48

 

 

¡Vamos, pues! No me preocupa

ser, presto, un gran personaje.

A Dios rogaré que males

envíe a aquellos que al ciego

siquiera una vez ayuden,

pues tirarán su dinero.

 

EL CIEGO

 

52

Pero, Juanito, ¿qué dices?

me causas muy gran enojo.

 

EL MUCHACHO

 

 

 

56

No os atormentéis, señor,

quiero engañar a esos necios.

Cantad y os ayudaré

y todos nos darán pan.

 

CANTAN LOS DOS

 

 

 

60

 

 

 

64

«Madre de Dios, quien os sirva,

gozoso estará por siempre

y será recompensado

hallando en vos compañía,

hermosa dama [María] .

Por quien me hace el bien os pido,

y por quienes sin vileza

sirven al hijo del rey».

 

OR LI GARÇONS

 

 

 

 

68

Hé ! pour Dieu, ne nous falés mie

que vous dou pain ne nous donnés !

              (á l’aveugle)

Sire, un petit chi m’atendés :

rouver vois a cel grant ostel.

 

LI GARÇONS

 

72

Seignor, pour Dieu l’esperitel,

faites un povre aveule bien.

   

LI GARÇONS

(à l’aveugle)

 

72

Sire, ne puis avoir nul rien ;

alons ent ; que Diex lor doint honte !

 

LI AVEULES

Il n’ont que donner. Or me conte,

Hanet, se nus t’i respondi.

   

LI GARÇONS

 

76

Nenil, sire ; mais j’atendi

qu’il eskingnoient malement.

 

AHORA EL MUCHACHO

 

 

 

 

68

¡Por Dios, no falléis ahora!

Nuestro pan no nos neguéis.

                    (al ciego)

Señor, aguardad un poco,

pediré en esa gran casa.

 

 

EL MUCHACHO

Señores, por Dios glorioso,

socorred a un pobre ciego.

 

EL MUCHACHO

(al ciego)

 

72

Señor, no he logrado nada.

¡Vámonos! Dios les confunda!

   

EL CIEGO

No tienen nada; mas dime,

Juan, ¿alguno ha respondido?

  

EL MUCHACHO

 

76

No, señor, pero he notado

que se burlaban ruinmente.

 

LI AVEULES

Jehanet, par anuiement

eüsses eüt que que soit.

 

LI GARÇONS

 

 

 

80

Sire, Jhesus Cris n’i aroit,

car je sui maistres dou mestier ;

cantés, nous arons a mangier,

car par parler les vainterai.

 

OR CANTENT ENDOI ENSAMBLE

 

84

 

 

 

88

 

 

Dou roy de Sesile diray,

que Diex soit en s’aïe !

qui cascun jour est en asay

contre la gent haïe.

Or a chevalerie

remandee par tout le mont :

tout cil qui nule cose n’ont

iront a ost banie.

 

LI GARÇONS

 

92

 

 

 

96

 

 

Hé ! par le trau sainte Souffie,

sire, se de nient poons vivre,

nous serons anquenuit tout ivre :

voiés con cascuns nous aporte !

Par le cul bieu, ne huis ne porte

ne vi encore anuit ouvrir ;

chi porriemes de faim morir

ains que nus riens nous aportast.

 

EL CIEGO

Con tenacidad, Juanín,

hubieras logrado algo.

 

EL MUCHACHO

 

80

 

 

Ni al mismo Cristo darían,

soy maestro en este oficio.

Cantad, a ver si comemos,

les loaré con palabras.

 

AHORA CANTAN LOS DOS

 

84

 

 

 

88

 

 

«Del rey de Sicilia [2] os hablo;

Dios le dé su protección,

porque cada día lucha

contra el odioso felón.

A todos los caballeros

por todo el mundo llamó.

El que no tiene otra cosa

formará en su expedición».

 

EL MUCHACHO

 

92

 

 

 

96

 

 

¡Hoyo de Santa Sofía!

que si vivimos del aire

luego estaremos borrachos.

¡Ved con cuánto nos socorren!

¡Por Dios, todavía no he visto

que se nos abra una puerta!

Podemos morir de hambre

antes de obtener ayuda.

 

 

100

Par le foi que je doi saint Vast.

ja mais ne quier mener aveule.

 

LI AVEULES

 

 

 

104

 

 

N’avient une aventure seule,

Hanot, foit que je doi tes kennes ;

a un cop ne kiet pas li caisnes [3].

Se je ja mais pain ne rouvoie,

joliement me maintenroie,

tant ai je deniers assamblés.

 

LI GARÇONS

 

108

 

 

 

112

Mout maisement me resamblés,

sire, que se deniers avoie,

moi et vous en aaisseroie ;

ne tant k’il porroient durer

ne vous converroit pain rouver,

ains seroit vos sans contredit.

 

LI AVEULES

 

 

 

116

 

 

Hanet, pour tant que tu as dit

partiras a trestout le mien

d’or en avant, je te di bien :

se nous n’avons riens ore eü

nous sommes tresbien pourveü

d’avoir a boire et a mengier.

 

 

100

Lo juro por san Waast:

nunca más llevaré a un ciego.

 

EL CIEGO

 

 

 

104

 

 

Una vez no es suficiente,

lo juro, Juan, por tus dientes.

De un hachazo no cae el roble.

Si nunca más mendigara

vida agradable tendría

tanta es la fortuna mía.

 

EL MUCHACHO

 

108

 

 

 

112

Poco os parecéis a mí,

señor. De tener dinero,

disfrutáralo con vos.

Mientras tanto nos durara,

no mendigaríais pan,

lo tendríais a voluntad.

 

EL CIEGO

 

 

 

116

 

 

Juanito, por cuanto has dicho,

compartirás lo que es mío

desde ahora, te lo digo.

Aunque hoy no logremos nada,

estamos bien pertrechados

para beber y comer.

 

LI GARÇONS

 

120

 

 

 

124

 

 

 

128

 

 

 

132

Sire, se Diex me puist aidier.

vous avés droit. Diex, con grant feste

menrons ! car je sai bien de geste

canter, si vous en deduirai.

Et se mestier avés, je arai

tantost bele garce amenee

qui n’ara pas pance ridee,

mais blance, et tenre le viaire :

nus tele ne porroit pourtraire

de pourtraiour ne de pincel ;

Gillot un escuier si bel

n’a si jolit ne si bien fait ;

et si ara un tel connait

k’a escuelloites sauriens ens.

 

LI AVEULES

 

 

 

136

 

 

 

140

Tu me fais aachier les dens,

Hanet ; de tel raison laidis.

Je ne veull pas que tu me dis

d’avoir garce, que bele l’ai ;

et, quand je le pourqulerai,

tu le me venras estuper

c’on li porra tresbien jeter

seur les plantes des piés trois des.

 

LI GARÇONS

Sire, vilainement parlés ;

ne parlés plus si laidement.

 

EL MUCHACHO

 

120

 

 

 

124

 

 

 

128

 

 

 

132

Señor, quiera Dios valerme,

tenéis razón. ¡Dios, qué fiesta

vamos a hacer! ¡Sé de gestas:

cantando os divertiré.

Y si es que habéis menester

os traeré una joven bella

sin arrugas en el vientre

sino liso. Fresco el rostro:

como no podría pintarse

ni con lápiz ni pincel:

Guillot no tiene escudero

tan bello, guapo y apuesto;

y tendrá un coñito tal

que nos meteremos dentro.

 

EL CIEGO

 

 

 

136

 

 

 

140

Me haces rechinar los dientes,

Juan, con tu feo discurso.

No quiero que me propongas

tener joven: tengo ¡y bella!

Cuando por culo le dé,

le levantarás las piernas

y lanzaremos tres dados

en la planta de sus pies.

 

EL MUCHACHO

Ruinmente, señor, habláis;

no habléis tan groseramente.

 

LI AVEULES

 

144

Nus ne m’ot fors que tu seulment,

biax dous Jehannet, ke je sache.

 

LI GARÇONS

Sire, atendé me en ceste plache :

je vois faire un petit d’orine.

 

LI GARÇONS

(d’une voix contrefaite)

 

 

 

 

148

Truans, Diex vous doint mal estrine,

quant si desordenement parlés !

Mais chierement le comparrés :

(il frappe l’aveugle)

tenés por çou !

 

LI AVEULES

Hannet, or me di se je ai plaie.

 

LI GARÇONS

152 Plaie ? mais dont venroit li plaie ?

 

LI AVEULES

Orendroit une tele paie

me donna ore ne sai cui.

 

EL CIEGO

 

144

Solamente tú me escuchas

querido Juan, que yo sepa.

 

EL MUCHACHO

Señor, esperadme aquí:

voy a echar una meadita.

 

EL MUCHACHO

  (simulando otra voz)

 

 

 

 

148

¡Truhán, Dios os dé mal premio

por lengua tan insolente !

Lo vais a pagar muy caro:

(golpeando al ciego)

¡Tomad esto!

 

EL CIEGO
Dime, Juan, si tengo herida.

 

EL MUCHACHO
152 ¿Herida?, ¿herida de qué?

 

EL CIEGO

La que me acaba de hacer

no sé quién hace un momento.

 

LI GARÇONS
 

156

Pour le kul bieu, j’estoie enki,

et que ne me hucastes vous ?

 

LI AVEULES
 

 

 

160

A ! biax Jehannet, amis dous,

se j’eüsse un seul mot groucié,

il m’eüst lues tel cop lancié

qu’il i parust toute ma vie.

 

LI GARÇONS

Sire, ne vous esmaiés mie :

on sane mout bien d’orbes cops.

 

LI AVEULES
 

164

Voire, Hanet, mais tout li os

de la joie forment me duellent.

 

LI GARÇONS
 

 

 

168

 

 

 

172

 

 

 

176

Biaus dous sire, de tex cops muerent

aucunes gens ; mais bien garrés,

car anquenuit sus loierés

de la fiente d’un cras poulain,

si vous trouverés demain sain.

Je le vous di trestout pour voir,

car jadis, sire, grant avoir

gaaingnai a, sans plus, garir

un enfant ki devoit morir :

je li fis une puisson crasse,

devant aus mis, ains de plus crasse,

ne peuc avoir, s’ai tout laissié.

 

EL MUCHACHO
 

156

Voto a Dios, yo estaba aquí;

¿y por qué no me llamasteis?

 

EL CIEGO
 

 

 

160

Ay, Juanito, caro amigo,

si hubiese dicho palabra,

me hubiese dado tal golpe

que por siempre me durara.

 

EL MUCHACHO
 

 

Señor, no os acongojéis,

curan bien las contusiones.

 

EL CIEGO
 

164

Quizá, Juan, pero me duelen

los huesos de la mejilla.

 

EL MUCHACHO
 

 

 

168

 

 

 

172

 

 

 

176

Buen señor, de aquestos golpes

algunos mueren, mas vos

sanaréis, pues esta noche

os pondré unos cagajones

de potro cebón; mañana

sano, os digo la verdad:

gané, señor, hace tiempo,

muy gran fortuna, curando

a un niño en trance de muerte:

hícele espesa poción,

púsela: nunca se vio

más espesa, y la aguanté.

 

LI AVEULES
 

 

 

180

Par foi, Hanet, Diex t’a aidié

et t’a a bon port arivé :

se sens veus faire, t’as trouvé

qui te soustenra le menton.

 

LI GARÇONS
 

 

 

 

184

Sire, mout tres bon valeton

me trouverés, seur et sené.

(à part)

On ara tel linçuel bué

et pendu, qui tex n’estoit mie.

 

LI AVEULES
 

 

 

188

Hanet, je t’amerai ma vie.

Je vorroie ore estre en maison :

quant tu viens a un grant perron,

deus maisons de la siet mes mes.

 

LI GARÇONS

 

 

 

192

Sire, donques maint par dalés

Hue qui de Hontevuignies

a le seurnon : vers Ruengnies

siet li vile dont je parole.

 

LI AVEULES

Tu as esté a boune escole,

Hannet ; ja venras a mon mes.

 

EL CIEGO
 

 

 

180

Doy fe, Juanín, Dios te ayuda

y a buen puerto te ha traído:

si eres cuerdo, lograrás

buena renta de por vida.

 

EL MUCHACHO
 

 

 

 

184

Señor, muy buen servidor

fiel y firme habréis en mí.

(aparte)

Si otros metieron la pata,

espero no hacerlo yo.

 

EL CIEGO
 

 

 

188

Juanito, te querré siempre.

Ya quisiera estar en casa:

cuando llegues a una grada,

dos casas más, y mi casa.

 

EL MUCHACHO
 

 

 

192

Señor, es pues, justo al lado

de Hugo el Avergonzado,

y la villa de la que hablo

se halla cerca de Rogné.

 

EL CIEGO

Tienes Juan, muy buena escuela,

pronto estarás en mi casa.

 

LI GARÇONS
 

196

Sire, je i sui ; or vous souffrés,

j’ouverrai l’uis : ou siet li clinke ?

 

LI AVEULES

Hannet, une fuelle de venke

a sor le suell ou elle siet.

 

LI GARÇONS
 

200

 

 

Sire, ens estes. Or ne vous griet,

mais faites tost apertement,

et si me donnés de l’argent,

si m’en irai a le vïande.

 

LI AVEULES
 

204

 

 

 

208

Jehannet, en me bourse grande

a il deniers a grant planté ,

prent en tout a ta volenté :

se poi en as, prent ent encore.

Je vaurroie que ci fust ore

m’amïete, trop le desir.

 

LI GARÇONS

Biau dou sire, a mon revenir

l’amenrai.

 

EL MUCHACHO
 

196

Señor, ya estoy, permitidme

que abra la puerta. ¿El pestillo?

 

EL CIEGO

Justo al pie de una pervinca

que está a la entrada, Juanito.

 

EL MUCHACHO
 

200

 

 

Ya estáis, señor. No enfadéis

pero actuad sin tardanza

y dadme, pues, el dinero

para comprar las viandas.

 

EL CIEGO
 

204

 

 

 

208

Juanín, en mi bolsa grande

hay dinero en abundancia;

toma cuanto necesites;

si te falta coge más.

Quisiera que aquí estuviera

mi amiguita ¡La deseo!

 

EL MUCHACHO

Buen señor, a mi regreso

os la traeré conmigo.

 

LI AVEULES
Ses ou elle pine ?

 

LI GARÇONS
 

212

 

 

 

216

 

 

 

220

Sire, oïl : c’est une mescine

ki fait batre ses angelins ;

je l’ai veue aval ces molins

piner caillaus et esbourer.

Faites tost, laissié m’ent aler,

ke li bons vins sera tost hors ;

e si metés vo houce fors,

car elle est toute desciree ;

ves, sire, comme est esclouee

la boucle de vostre coroie.

 

LI AVEULES
 

 

 

224

 

 

 

228

Prent coroie, boucle, et monoie,

et houche : porte tout refaire ;

bien sai que tu ne pues meffaire ;

mais emploie bien ton argent

en vin, en pain et en fourment,

et s’acate boune vïande,

Jehanet, je te le comande,

s’amaine m’aime en ta voie.

 

LI GARÇONS

Volentiers, se Dix me doint joie !

Je m’en vois, or priés pour mi.

 

EL CIEGO
¿Y sabes por dónde carda?[4]

 

EL MUCHACHO
 

212

 

 

 

216

 

 

 

220

Si, señor, es una joven

que carda pieles de oveja;

la he visto por los molinos

cardar lana y desborrarla.

Dejad, presto, que me vaya

que, pronto, correrá el vino.

Quitaos también vuestro abrigo

pues está todo andrajoso;

ved, señor que en vuestro cinto

la hebilla perdió su traba.

 

EL CIEGO
 

 

 

224

 

 

 

228

Toma cinto, hebilla y cuartos

y abrigo: que los arreglen.

Sé que no vas a engañarme,

mas gasta bien el dinero

en vino, pan y candeal

y compra buenas viandas

Y, Juanito, te lo ordeno,

tráeme contigo a mi amiga.

 

EL MUCHACHO

Con gusto; Dios me dé gozo.

Me marcho; rezad por mí.

 

LI AVEULES
Va t’ent, je te tieng a ami.

 

LI GARÇONS

(au public)

232

 

 

 

236

 

 

 

240

 

 

 

244

 

 

 

 

248

 

 

 

252

Seignor, ai je bien mis a point

cel aweule la qui n’a point

d’argent ne de houce ausi ?

J’en port trestout sans nes un si.

Par foi, il cuidoit que je fusse

si povres que je riens n’eüsse,

mais du sien assés humerai

et as compaignons en donrai

tant que riens ne m’en demourra.

Mais certes ja ne m’avenra

que le sien en jour de ma vie

en porte que je ne li die ;

se ne lui di, j’aie dehait !

(á l’aveugle)

Sire, querés autre vallet.

Je ne vous veul mie trahir,

je m’aaiserai par loisir

dou vostre, et par droite raison :

ne vous ai je bien mené dont ?

Or nes un gré je ne vous sai,

certes, de vo argent que j’ai

ne de vo houce. Je m’en vois.

 

LI AVEULES
 

 

 

256

 

 

Ha ! ha ! Diex, con je sui destrois !

Ou est li mors, qui tant demeure

ke ne me prent ? Mais ains ceste eure,

certes, demain l’atenderai ;

adont bien cent copls li donrai,

foi que je doi m’amie Margue.

 

EL CIEGO
Ve, pues; eres un amigo.

 

EL MUCHACHO

(al público)

232

 

 

 

236

 

 

 

240

 

 

 

244

 

 

 

 

248

 

 

 

252

¿No doy lo suyo, señores,

a este ciego, al que ni abrigo

ni dinero ya le queda?

Yo me lo he llevado todo.

A fe, que me creyó pobre

sin tener nada de nada.

De lo suyo libaré

y daré a mis compañeros

hasta que no quede nada.

Pero no ha de sucederme

que no le refriegue ahora

que le he quitado lo suyo.

¡Maldito sea, si me cayo!

(al ciego)

Buscad, señor, otro mozo

porque no quiero engañaros:

voy a usar holgadamente

de lo vuestro, y con razón:

¿acaso no os guié bien?

Así, que no os agradezco

ni el dinero que me llevo,

ni el abrigo. Ya me voy.

 

EL CIEGO
 

 

 

256

 

 

¡Ay de mí! ¡Perdido estoy!

Muerte, ¿por qué tardas tanto

en llevarme? Aunque en verdad,

mejor que venga otro día,

después que le dé cien golpes.

¡Por Marga, mi amor, lo juro!

 

LI GARÇONS
 

260

 

 

 

264

 

Fi de vous ! enne sui je au large ?

Je n’aconte un estront a vous.

Vous estes fel et envious ;

se n’estoit pour tes compaignons

vous arïes ja mil millons,

mais pour iaus serés deportés.

S’il ne vous siet, si me sivés !

 

EXPLICIT DU GARÇON ET DE L’AVEULE

 

EL MUCHACHO
 

260

 

 

 

264

 

¡Quita ya! ¿Pues no estoy lejos?

No valéis un cagajón.

Sois felón y engañador;

de no ser por mis colegas

tendríais ya mil millones.

Por ellos pagaréis vos.

Si no lo queréis ¡cogedme!

 

FIN DE EL MUCHACHO Y EL CIEGO

 

NOTAS

[1] Oliveros (Chanson de Roland, vv. 2003-2004), cegado por la muerte, se expresa de manera similar: «Dist Oliver: Or vos oi jo parler; Jo ne vos vei, veied Damnedeu !». «Reconozco la voz —dice Oliveros—, pero no os veo. ¡Os vea Dios por mí!».

[2] Alusión a Carlos.

[3] Chaisne.

[4] Este verso, junto con el anterior deberían formar un único octosílabo. La dificultad que presenta su reducción a uno solo me lleva a traducirlo en dos versos de ocho sílabas.

 

RESUMEN PARA REPERTORIOS BIBLIOGRÁFICOS

 

TÍTULO. LE GARÇON ET L’AVEUGLE.

TRADUCTOR. Ricardo Redoli Morales.

LUGAR. Universidad de Málaga.

TÍTULO DE LA REVISTA. Analecta Malacitana, XXI, 2, 1998.

RESUMEN. Edición del manuscrito nº 24366 de la BNP, traducción al castellano en versos octosílabos. Es la primera farsa francesa, data de la 2ª mitad del siglo XIII y su importancia viene dada por ser precursora de un género que alcanzará gran desarrollo en la literatura europea de los siglos XVI al XVIII: la novela picaresca.

ABSTRACT. Edition of the ms. nº 24366 of the Bnp, and translation into Spanish verse of the first French farce, written ca the second half of the 13th Century. Le Garçon et l’aveugle is generally considered to be one of the first profane plays in French medieval literature, and a precursor of the Spanish picaresque novel.

NOTAS. Edición y traducción en verso de la primera farsa francesa.

DESCRIPTORES. Concepto de farsa / relación con la Picaresca.

KEY-WORDS. Farce / related to Picaresca.

IDENTIFICADORES. Vísperas Sicilianas / Fête des Fous.

TOPÓNIMOS. Tournai / Sicilia.

PERÍODO HISTÓRICO. Siglo XIII.